CHẾ ĐỘ CHUYÊN QUYỀN GIÁC NGỘ: NGUỒN GỐC, ĐẶC ĐIỂM, CẢI CÁCH, CÁC VỊ VUA ĐẠI DIỆN - LỊCH SỬ - 2025

Chủ nghĩa chuyên chế khai sáng hay chủ nghĩa chuyên chế khai sáng là một hệ thống chính trị xuất hiện ở châu Âu trong nửa sau của thế kỷ mười tám. Mặc dù chính quyền vẫn nằm trong tay các chế độ quân chủ tuyệt đối, các vị vua thời đó đã cố gắng đưa ra một số cải cách liên quan đến các ý tưởng của Khai sáng.

Khái niệm chuyên chế khai sáng đã không xuất hiện cho đến thế kỷ 19, khi các nhà sử học Đức bắt đầu sử dụng nó để phân biệt với chủ nghĩa chuyên chế cổ điển. Các vị vua khai sáng đã ban hành một loạt cải cách nhằm kích hoạt lại nền kinh tế, xóa bỏ một số đặc quyền của giới quý tộc và tăng lữ, cải thiện tình hình của người dân.

Vua Carlos III của Tây Ban Nha - Nguồn: Theo Anton Raphael Mengs / Public domain

Nhiều nhà sử học mô tả hệ thống này là phụ hệ, vì tất cả những cải cách về mặt lý thuyết có lợi cho người dân đều được thực hiện mà không có bất kỳ hình thức tham gia nào từ người dân. Phương châm đã xác định chủ nghĩa chuyên chế được khai sáng cho thấy rõ hoàn cảnh này: Mọi việc vì dân, nhưng không vì dân.

Một số vị vua đi theo xu hướng này là Carlos III của Tây Ban Nha, José I của Bồ Đào Nha, José II của Áo hay Federico II của Phổ. Tuy nhiên, các chuyên gia nghi ngờ rằng một số người trong số họ đã thực hiện các cải cách tương ứng do ảnh hưởng của thời kỳ Khai sáng.

Nguồn gốc của chủ nghĩa chuyên quyền giác ngộ

Khái niệm "chế độ chuyên quyền khai sáng" không được sử dụng trong thời gian hệ thống chính quyền này còn hiệu lực. Chính các nhà sử học Đức, vào thế kỷ 19, đã bắt đầu sử dụng nó để đặt tên cho hệ thống chính trị xuất hiện vào nửa sau thế kỷ 18.

Các vị vua cai trị bằng hệ thống này dựa trên những ý tưởng của thời Khai sáng. Các triết gia thời đó đã lý tưởng hóa hình tượng triết gia-vua và nhiều nhà cầm quyền muốn tiếp cận khái niệm đó.

Định nghĩa

Chế độ chuyên quyền Khai sáng là một hình thức chính phủ cố gắng thống nhất chủ nghĩa chuyên chế với các ý tưởng của Thời kỳ Khai sáng. Điều này có nghĩa là các vị quân vương phải điều hòa lợi ích của chính họ với phúc lợi của người dân.

Mặc dù thực hiện nhiều cải cách kinh tế, văn hóa và chính trị, các quốc vương vẫn không từ bỏ chủ nghĩa chuyên chế. Nhà vua, do đó, tiếp tục tập trung mọi quyền lực của nhà nước.

Duy trì chế độ chuyên chế

Cảnh tiêu biểu của Chế độ cũ. Tranh của Adolph von Menzel (1850).

Như đã được chỉ ra, chế độ chuyên quyền khai sáng đã không từ bỏ hệ thống chính quyền đặc trưng của Chế độ cũ: chế độ quân chủ tuyệt đối. Tất cả quyền lực đều nằm trong tay nhà vua, không có hiến pháp nào và quyền của mỗi nhóm xã hội đều do nhà vua trực tiếp trao hay không.

Tuy nhiên, ảnh hưởng của các triết gia thời Khai sáng đã mang lại một số thay đổi. Mặc dù các vị vua không từ bỏ bất kỳ quyền lực nào của mình, nhưng họ đã bắt đầu thực hiện một số cải cách có lợi cho thần dân của họ. Ngoài ra, lý trí bắt đầu thay thế tôn giáo như một khía cạnh chủ chốt trong xã hội.

Hình minh họa

Khai sáng là một trào lưu triết học xuất hiện vào thế kỷ 18. Các tác giả khai sáng bắt đầu đặt kiến ​​thức lên trên các giáo điều tôn giáo. Mặt khác, nhà khai sáng khẳng định rằng tất cả con người sinh ra đều bình đẳng và do đó cần có các quyền như nhau.

Về nguyên tắc, cả hai ý tưởng đều nguy hiểm cho các chế độ quân chủ và cho cấu trúc xã hội thời đó. Các vị vua đã sử dụng tôn giáo để hợp pháp hóa quyền lực tuyệt đối của họ và mặt khác, quyền bình đẳng hoàn toàn trái ngược với một xã hội có thứ bậc trong đó quý tộc và giáo sĩ được hưởng mọi đặc quyền.

Tuy nhiên, một số quốc vương đã quyết định thích nghi với những ý tưởng mới này. Theo một số nhà sử học, họ đã thuyết phục về sự cần thiết phải cải cách, trong khi những người khác cho rằng đó là một chiến lược để ngai vàng của họ không gặp nguy hiểm.

Bằng cách này, thay vì khẳng định rằng quyền thực thi quyền lực của họ đến từ Chúa, họ bắt đầu giải thích rằng nó đến từ cái gọi là khế ước xã hội, một khái niệm do những người khai sáng tạo ra.

Đặc điểm của chủ nghĩa chuyên quyền giác ngộ

Các quốc vương theo chủ nghĩa chuyên chế khai sáng được đặc trưng bởi nỗ lực hiện đại hóa đất nước của họ. Tùy từng trường hợp, họ cũng khoan dung hơn với tự do ngôn luận và báo chí hơn những người tiền nhiệm của họ.

Mối quan hệ của ông với Giáo hội rất khác nhau tùy thuộc vào quốc gia. Trong một số người trong số họ, các vị vua duy trì mối quan hệ tốt đẹp, trong khi ở một số nơi khác, có những cuộc đụng độ lớn.

Mọi thứ vì con người, nhưng không có con người

Câu "Mọi việc vì dân, nhưng không vì dân" đã trở thành phương châm của chế độ chuyên quyền giác ngộ. Trong đó, bạn có thể thấy tính chất gia trưởng của hệ thống chính quyền này, trong đó các vị vua được cho là cai trị có lợi cho thần dân của họ nhưng không trao cho họ bất kỳ quyền lực nào.

Chủ nghĩa gia trưởng này trái ngược với những ý tưởng của những người khai sáng, những người bảo vệ sự cần thiết của người dân tham gia vào các công việc chính trị. Một số triết gia, chẳng hạn như Rousseau, cho rằng nhân dân nên là chủ thể chính của chủ quyền (chủ quyền phổ biến), điều này sẽ có tầm quan trọng lớn trong Cách mạng Pháp và trong các cuộc cách mạng tư sản.

Hiệp ước giữa chế độ quân chủ và giai cấp tư sản

Một trong những thay đổi xã hội lớn đã diễn ra ở châu Âu vào thời điểm đó là sự trỗi dậy của giai cấp tư sản. Mặc dù ông chưa thể tiếp cận các vị trí quyền lực, nhưng tầng lớp xã hội này đã trở nên rất quan trọng nhờ vào tài sản tích lũy được.

Vì lý do này, các chế độ quân chủ phải đạt được thỏa thuận với giai cấp tư sản để thực hiện những cải cách khai sáng mà họ muốn. Trong nhiều trường hợp, những biện pháp này có lợi cho tư sản hơn quý tộc và tăng lữ.

Hiện đại hóa chế độ quân chủ

Với hệ thống chính quyền mới, các quốc vương đã phải thay đổi quan niệm về quyền lực. Từ đó trở đi, họ phải bắt đầu cai trị với mục tiêu vì lợi ích của người dân chứ không phải chỉ vì lợi ích của họ.

Theo nghĩa này, chế độ chuyên quyền khai sáng đã buộc các vị vua phải thực hiện chính sách trọng tài sản phụ: giới tinh hoa phải đưa ra các quyết định nhằm cải thiện càng nhiều càng tốt điều kiện sống của đa số.

Hiện đại hóa cơ cấu kinh tế

Tình hình kinh tế của các nước châu Âu trong nửa sau thế kỷ 18 rất tiêu cực. Cuộc khủng hoảng mà họ đang trải qua cuối cùng đã làm gia tăng các xung đột xã hội và nguy cơ nổ ra các cuộc cách mạng là rất hiện hữu.

Các quân chủ chuyên chế hiểu rằng hành động là cần thiết nếu họ không muốn nhân dân vùng lên chống lại họ. Một số cải cách đã được phê duyệt là nhằm phát triển thương mại, công nghiệp và hiện đại hóa nông nghiệp.

Hạn chế của chủ nghĩa chuyên quyền giác ngộ

Đối mặt với thành công trong kinh tế, hành chính hoặc giáo dục, chế độ chuyên quyền giác ngộ đã thất bại trong lĩnh vực xã hội.

Sự thất bại này là do các quốc vương đã đồng ý nhượng bộ trong một số lĩnh vực, nhưng không sẵn sàng chấm dứt xã hội phân cấp đặc trưng của Chế độ cũ.

Từ chối tự do chính trị

Liên quan chặt chẽ với điểm trước đó là sự bác bỏ của các quân chủ của chế độ chuyên quyền đã khai sáng đối với bất kỳ ý tưởng tự do chính trị nào. Trong khi các nhà triết học thời Khai sáng cho rằng dân chúng phải là chủ thể của chủ quyền, các vị vua không sẵn sàng từ bỏ bất kỳ quyền lực nào của họ.

Cuối cùng, điểm này là một trong những nguyên nhân dẫn đến sự kết thúc của hệ thống chính quyền này. Giai cấp tư sản, chịu ảnh hưởng của thời kỳ Khai sáng và ngày càng mạnh mẽ về kinh tế, đã tìm cách có địa vị xã hội và chính trị tốt hơn. Các cuộc cách mạng là kết quả của mong muốn này.

Cải cách

Để dung hòa hệ thống chính quyền chuyên chế với một số lý tưởng của thời Khai sáng, các vị vua đã phải thực hiện một loạt cải cách cơ cấu. Mặc dù các biện pháp khác nhau tùy theo quốc gia, nhưng nhìn chung chúng đều tập trung vào các khía cạnh hành chính, giáo dục, văn hóa và kinh tế.

Thể chất và giấy thông hành

Một trong những ý tưởng bắt đầu trở nên phổ biến vào thời điểm đó là thương mại tự do. Dòng lý thuyết bảo vệ khái niệm này được gọi là lý thuyết, phản đối chủ nghĩa trọng thương mà cho đến lúc đó vẫn được áp đặt như một học thuyết kinh tế.

Trong khi những người ủng hộ chủ nghĩa trọng thương bảo vệ sự cần thiết của nhà nước can thiệp vào nền kinh tế, thì những người ủng hộ chủ nghĩa trọng thương lại phản đối ý kiến ​​này. Đối với họ, các quy định của nhà nước, việc tạo ra các công ty độc quyền và thuế đều có tác động tiêu cực đến sự tăng trưởng của đất nước.

Lý thuyết này có khá nhiều điểm chung với thời Khai sáng. Trong cả hai trường hợp, họ tin tưởng lý trí hơn đức tin và là những người bảo vệ trung thành cho quyền cá nhân.

Chế độ chuyên quyền được khai sáng, mặc dù với sự miễn cưỡng đáng kể, đã ban hành một số luật ủng hộ tự do thương mại và trên hết, hạn chế quyền lực mà giới quý tộc và tăng lữ vẫn nắm giữ trong lĩnh vực này.

Tăng cường các quốc gia

Các vị vua khai sáng, giống như các nhà chuyên chế trước đây, quan tâm đến việc ngày càng hạn chế quyền lực của tầng lớp quý tộc và tăng lữ. Đó là việc củng cố khái niệm nhà nước, với họ là nhân vật trung tâm, đồng thời trấn áp những gì còn lại của cấu trúc phong kiến.

Để làm được điều này, họ đã thực hiện các biện pháp liên quan đến việc tập trung hóa hành chính. Ngoài ra, họ thống nhất các luật có hiệu lực cũng như các thể chế. Cuối cùng, họ không ngần ngại can thiệp vào công việc của Giáo hội.

Hiện đại hóa nền kinh tế và cơ sở hạ tầng

Nông nghiệp, với tư cách là nền tảng của nền kinh tế thời đó, là chủ đề của một loạt các cải cách nhằm nâng cao năng suất của nó. Trong số các biện pháp khác, các vị vua thúc đẩy việc xây dựng các kênh đào và đầm lầy. Hơn nữa, ở các nước như Tây Ban Nha, họ cũng cố gắng cải cách quyền sở hữu đất đai.

Mặt khác, các thành phố cũng trải qua một quá trình hiện đại hóa lớn. Nhiều tượng đài và hệ thống chiếu sáng công cộng có từ thời đó.

Cải cách tư pháp và giáo dục

Cải cách tư pháp tập trung vào việc loại bỏ một số hành vi vô nhân đạo, chẳng hạn như tra tấn.

Mặt khác, trong lĩnh vực giáo dục, các vị vua ra lệnh mở nhiều trường học và đại học.

Đại diện của các vị vua

Chế độ chuyên quyền được khai sáng đã lan rộng khắp lục địa Châu Âu. Trong số các vị vua quan trọng nhất có Carlos III của Tây Ban Nha, Maria Teresa và José II, của Phổ và Catherine Đại đế, ở Nga.

Maria Teresa I của Áo

María Teresa I là Tổng công tước Áo từ năm 1740 đến 1780. Chính phủ của bà có đặc điểm là đối đầu mạnh mẽ với giới quý tộc và Giáo hội, khi bà chấp thuận các biện pháp để giành lấy quyền lực từ họ. Do đó, ông tăng thuế đối với hàng giáo phẩm và tách dòng Tên khỏi bất kỳ quyết định chính trị nào.

Tương tự như vậy, Maria Teresa I đã phân biệt mình bằng cách thúc đẩy lòng khoan dung đối với người Do Thái. Đất nước của họ trở thành nơi trú ẩn an toàn cho họ và thậm chí còn cấm các linh mục Công giáo cố gắng cải đạo họ. Điều thú vị là theo các nhà sử học, bà có quan niệm rất xấu về người Do Thái.

Cuối cùng, nỗ lực của ông để thông qua một cuộc cải cách nhằm cải thiện giáo dục và giảm thiểu nạn mù chữ đã vấp phải sự từ chối lớn trong số các ngành được ưu ái nhất. Đáp lại, Archduchess đã ra lệnh bỏ tù những kẻ chống đối.

Joseph II của Áo

Con trai của người trước, José II trở thành Archduke của Áo sau cái chết của mẹ ông, vào năm 1780. Triều đại của ông chỉ kéo dài mười năm, trong đó ông tuân theo những ý tưởng giống như người tiền nhiệm của mình.

Bằng cách này, Joseph II đã giữ Giáo hội tách biệt khỏi các cơ quan quyền lực và thúc đẩy các biện pháp mở rộng lòng khoan dung tôn giáo. Ngoài người Do Thái, người cai trị còn mở rộng sự khoan dung đó cho người Luther, Chính thống giáo và những người theo thuyết Calvin.

Giới quý tộc là một trong những mục tiêu khác của các cải cách của José II. Ý định của ông là để hạn chế quyền lực của mình, nhờ đó ông giải phóng nông nô và cấm các quý tộc thực thi công lý cho nông dân.

Tiếp nối công việc của mẹ mình, nhà vua đã tiến sâu vào cải cách giáo dục của mình. Trong lĩnh vực này, thành tựu to lớn của ông là giáo dục 25% trẻ em cả nước.

Frederick Đại đế

Frederick II của Phổ, được biết đến với biệt danh Đại đế, chiếm ngai vàng từ năm 1740 đến 1786. Từ khi còn rất trẻ, ông đã là một người đọc triết học tuyệt vời và có mối quan hệ với một trong những nhà tư tưởng khai sáng quan trọng nhất, Voltaire.

Một trong những biện pháp phổ biến nhất của ông là cung cấp hạt giống và công cụ cho nông dân để họ có thể sửa chữa trang trại của mình sau Chiến tranh Bảy năm. Tương tự, nó giới thiệu những tính năng mới như luân canh cây trồng hoặc máy cày sắt.

Mặt khác, Frederick Đại đế không có đặc điểm là bảo vệ tự do. Trong nhiệm kỳ của mình, ông duy trì sự kiểm duyệt nghiêm ngặt đối với báo chí và không ngần ngại trả đũa những tác giả đã viết bài chống lại ông.

Catherine II của Nga

Chân dung Catherine II của Nga, của Ivan Argunov, qua Wikimedia Commons

Catherine II, còn được gọi là Catherine Đại đế, là Hoàng hậu của Nga từ năm 1762 đến năm 1796. Theo những người viết tiểu sử, bà rất thích văn học và nghệ thuật. Ngoài ra, anh còn viết một số tác phẩm của riêng mình.

Nữ hoàng duy trì liên lạc với các nhà triết học khai sáng tầm cỡ như Diderot, Montesquieu và Voltaire.

Với những sở thích này, không có gì ngạc nhiên khi ông tỏ ra rất quan tâm đến việc thúc đẩy giáo dục và văn hóa. Catherine II đã tham gia tài trợ cho cuốn bách khoa toàn thư của Diderot và mua nhiều tác phẩm nghệ thuật mà ngày nay được trưng bày trong Bảo tàng Hermitage ở Saint Petersburg.

Hoàng hậu cũng là tác giả của một cuốn sách hướng dẫn giáo dục dành cho trẻ em. Để viết nó, anh ấy đã dựa vào ý tưởng của John Locke. Cuối cùng, nó đã thúc đẩy sự ra đời của nhiều trường học mới.

Tất cả những điều trên không ngăn cản Catherine Đại đế trục xuất những trí thức phản đối chính phủ của bà. Hơn nữa, khi Cách mạng Pháp nổ ra, người cai trị bắt đầu bác bỏ một số ý tưởng trung tâm của thời kỳ Khai sáng.

Carlos III của Tây Ban Nha

Sự hiện đại hóa của thủ đô Tây Ban Nha đã khiến Carlos III được gọi với biệt danh “Thị trưởng xuất sắc nhất của Madrid”. Công việc của ông bao gồm việc xây dựng các đại lộ và tượng đài lớn, cũng như lắp đặt hệ thống chiếu sáng công cộng.

Ngoài những cải cách đô thị này, Carlos III đã cố gắng cải cách quyền sở hữu đất đai ở Tây Ban Nha. Nhà thờ và giới quý tộc là những chủ đất lớn của đất nước và quốc vương tuyên bố rằng những vùng đất này đã được chuyển vào tay nông dân. Tuy nhiên, sự phản đối của cả hai ngành gần như làm tê liệt hoàn toàn dự án.

Carlos III bao quanh mình với một số bộ trưởng khai sáng để khuyên anh ta. Các biện pháp mà họ thực hiện nhằm phát triển ngành công nghiệp, bên cạnh việc chấm dứt sự độc quyền của các nghiệp đoàn. Tương tự, ông thành lập Nhà máy Hoàng gia và thúc đẩy ngành công nghiệp dệt may ở Catalonia.

Trong lĩnh vực thương mại, quốc vương thực hiện các biện pháp xóa bỏ các hủ tục nội bộ. Trong thời kỳ trị vì của ông, thương mại với Mỹ đã được tự do hóa, đồng nghĩa với việc chấm dứt sự độc quyền của Casa de Contratación. Tuy nhiên, ông vẫn duy trì chính sách bảo hộ với các cường quốc châu Âu khác.

Người giới thiệu

1. Lozano Cámara, Jorge Juan. Chủ nghĩa Chuyên quyền Khai sáng. Lấy từ classhistoria.com
2. Selva Belén, Vicent. Chuyên quyền giác ngộ. Được lấy từecomipedia.com
3. EcuRed. Chuyên quyền giác ngộ. Thu được từ ecured.cu
4. Các biên tập viên của Encyclopaedia Britannica. Chuyên quyền khai sáng. Lấy từ britannica.com
5. Xin lỗi, Benjamin Elisha. Thuyết Tuyệt Đối Giác Ngộ Là Gì ?. Lấy từ worldatlas.com
6. Walters, JF Khai sáng Chủ nghĩa Chuyên quyền. Được khôi phục từ newhartfordschools.org
7. Madrid Running Tour. Charles III của Tây Ban Nha và khái niệm về chủ nghĩa chuyên chế được khai sáng. Lấy từ madridrunningtours.com
8. Đại học Indiana Tây Bắc. Các vị vua khai sáng của Châu Âu. Lấy từ iun.edu